Vrijdag 6 maart opende Theater De Kom in Nieuwegein haar deuren voor een nieuwe editie van TaalStaal; hét congres waar ruim 600 professionals op het gebied van TOS elkaar ontmoeten en nieuwe inzichten opdoen. Hieronder een greep uit de diverse lezingen van TaalStaal 2020.

De corona-richtlijnen van de RIVM waren in de week van 6 maart nog beperkt. Met enkele goede voorzorgsmaatregelen kon TaalStaal 2020 doorgaan en was de opkomst groot. Gerenommeerde sprekers uit binnen- en buitenland deelden er hun laatste onderzoeken gerelateerd aan TOS. Zo was een van de keynote sprekers prof. dr. Nicola Botting, hoofdonderzoeker van The Manchester Language Study, het grootste langlopende onderzoek naar taalontwikkelingsstoornissen in het Verenigd Koninkrijk.

Opvallende bevindingen taal, geletterdheid en welbevinden

In haar lezing ging prof. dr. Nicola Botting in op lange termijn uitkomsten van jongvolwassenen met TOS. De studies die besproken werden waren afkomstig uit het Manchester Language project, en richtten zich op uitkomsten als taal en geletterdheid, maar ook op welbevinden en de arbeidssituatie. De uitkomsten van de studies laten zien dat volwassenen met TOS bijvoorbeeld meer moeite hebben met het lezen en schrijven van zakelijke teksten dan een controlegroep. Ondanks dat ze in leesgedrag niet van elkaar verschillen.

Op het gebied van welbevinden komt naar voren dat symptomen van stress en depressie veranderen naarmate jongeren ouder worden. Belangrijke transitiemomenten (en niet de taalvaardigheid of het IQ) voorspellen deze symptomen: ze zijn bijvoorbeeld meer aanwezig bij de overgang van basisonderwijs naar voortgezet onderwijs, en van onderwijs naar een werkend leven.

Meer bekendheid TOS essentieel

Botting ging ook in op de arbeidssituatie van jongvolwassenen met TOS. De meeste van de onderzochte groep met TOS had een baan. Aantallen met en zonder baan verschilden niet van leeftijdsgenoten zonder TOS. Het type werk wel. Opvallend was dat jongvolwassenen met TOS juist vaker in verkoop- en servicegerichte banen terechtkomen. Beroepen waar toch best wat taal mee gemoeid is!

Uit de lezing van professor Botting bleek ook dat er nog wel wat aandacht nodig is voor TOS. Uit haar onderzoek bleek dat weinig werkgevers nog van TOS gehoord hadden. Werkgevers zijn bereid om aanpassingen te doen, bijvoorbeeld in de sollicitatiegesprekken, als ze weten dat een sollicitant TOS heeft. Werk aan de winkel dus om meer bekendheid rondom TOS te creëren!

Emotionele impact

In ‘Wie doet er mee?’ namen filosoof Jet Isarin en ervaringsdeskundigen Meike van Genugten en Jérôme Vergne het publiek mee op een reis langs verschuivende perspectieven, op handicap en samenleving en op TOS en identiteit. Startpunt van de reis was het VN-verdrag voor de rechten van mensen met een beperking dat op 14 juli 2016 ook in Nederland eindelijk in werking trad, maar dat in de praktijk nog lang niet altijd werkt.

Het medische model richt de blik op het individu, het sociale model op de samenleving. Daar waar die blikken elkaar kruisen, wordt de emotionele impact van het leven met een beperking zichtbaar. Kinderen met een functiebeperking groeien op in een wereld zonder herkenbare verhalen en rolmodellen. Daarbij is er weinig overlap tussen hoe zij zichzelf zien en hoe anderen ze zien. Dit wringt op het niveau van het zijn dat tot wederzijdse spanning, onzekerheid, verwarring en onbegrip leidt.

Eigen identiteit opnieuw definiëren

Een kind met een beperking wordt geboren in een gezin dat die beperking niet heeft. Dit onderdeel van de identiteit moet worden verkend. Enerzijds door de ouders alsof het een andere cultuur is die ze binnentreden en die ze moeten leren begrijpen, waarderen en accepteren. Anderzijds door de kinderen zelf door zich te verbinden met gelijken buiten de familie, met wie ze zich kunnen identificeren.

En dat betekent ook: uit de kast komen. Ik ben anders en ik ben helemaal oké. Je definieert je identiteit opnieuw en verwerpt de tirannie van het normale. Dit is pas mogelijk als je in aanraking bent gekomen met het idee dat niet jij het probleem bent, maar dat de samenleving dat is.

Sociaal-emotionele ontwikkeling van kinderen met TOS

In Nederland vinden er ook diverse onderzoeken rondom TOS plaats. Zo spraken Rosanne van der Zee (NSDSK) en Neeltje van den Bedem (Universiteit Leiden) tijdens TaalStaal over twee recente onderzoeksprojecten naar de sociaal-emotionele ontwikkeling van kinderen met TOS. Kinderen die moeite hebben hun emoties te herkennen, te begrijpen en op een constructieve wijze te uiten, ontwikkelen vaker internaliserende en externaliserende gedragsproblemen.

Zowel in de basisschoolleeftijd (6-10 jaar) als bij (pre)pubers (9-16 jaar) met TOS vinden we meer problemen in verschillende onderdelen van emotionele competenties. In de lezing is besproken dat het van belang is over emoties te praten met kinderen met TOS: in hun context, met nuance en zoveel mogelijk met visuele ondersteuning, zodat kinderen een rijk inzicht krijgen in hun eigen en andermans binnenwereld.

Story Grammar Training: doeltreffende methodiek

Annette Scheper en Lonneke Janssen van Kentalis vertelden over de doeltreffendheid van Story Grammar Training (SGT) in de klas. Een TOS-methodiek voor vertelvaardigheid, waarbij kinderen de structuur van een verhaal leren vertellen met de verhaalvlecht. 12 leerlingen met TOS (groep 5 en 6, cluster 2) kregen afwisselend 10 weken SGT en 10 weken de reguliere methodiek Discussiëren Kun Je Leren (DKJL). De leerlingen werden betere vertellers van de structuur van een verhaal bij beide methoden, maar SGT lijkt ook nog te zorgen voor minder grammaticale fouten. Een effect op de macro- én microstructuur van een verhaal!

Taalontwikkeling belangrijke basis voor lezen, spellen en begrijpend lezen

De lezing van Madelon van den Boer (Universiteit van Amsterdam) en Roxette van den Bosch (Auris) zette uiteen dat (leren) lezen en spellen een voorwaarde is om goed te kunnen functioneren in onze talige maatschappij, maar dat ongeveer 50% van de kinderen met een taalontwikkelingsstoornis (veel) moeite heeft met lezen en/of spelling. Dit komt doordat de taalontwikkeling een belangrijke basis vormt voor zowel het technisch lezen en spellen als het begrijpend lezen.

Voor kinderen met TOS die moeite hebben met articulatie, fonologie en/of woordenschat, is het aannemelijk dat het leren lezen en spellen moeizaam verloopt. Voor kinderen met TOS die moeite hebben met woordenschat, grammatica en/of technisch lezen, zal ook het begrijpend lezen moeizaam verlopen. Het is dan ook belangrijk kinderen met TOS te zien als risicoleerlingen wanneer het gaat om de ontwikkeling van geletterdheid/dyslexie en hierbij de bestaande protocollen Leesproblemen en Dyslexie en het bijbehorende Katern ESM/TOS zo veel mogelijk te volgen.

TaalStaal postergalerij

Naast het uitgebreide programma, was er tijdens de pauzes gelegenheid om de TaalStaal postergalerij te bezoeken. Net als voorgaande edities stonden verschillende onderzoekers paraat om hun bevindingen één-op-één met bezoekers te delen aan de hand van een aansprekende poster. Benieuwd naar de onderwerpen? Bekijk de posters online.

Het congres werd aan het eind van de middag afgesloten met een paneldiscussie waarin vragen uit het publiek werden voorgelegd aan de sprekers. Waarna er volop kon worden genetwerkt tijdens de borrel. Al met al een geslaagd congres, waar vakgenoten kennis en inspiratie ophaalden om die in de praktijk toe te kunnen passen.

Benieuwd naar de foto’s? Ga naar de fotogalerij.